Teoria e desenho da architectura em Portugal, 1956-1974 : Nuno Portas e Pedro Vieira de Almeida

Author

Lopes Dias, Tiago

Date of defense

2017-10-20

Pages

447 p.



Department/Institute

Universitat Politècnica de Catalunya. Departament de Teoria i Història de l'Arquitectura i Tècniques de Comunicació

Abstract

The research that we presently put forward as a doctorate thesis departed from a hypothesis set in questioning canonical assumptions of Portuguese architecture as an essentially empirical and intuitive practice. This hypothesis suggests that the maturity inherent to some of the key works of the second half of the twentieth century is not independent from a theoretical structuring that has developed uniquely in the 1960s, and which freely allows for a dialogue in harmony with international debate. Crucial to the initial intuition from which this hypothesis stemmed was an issue of the Spanish magazine Hogar y Arquitectura (no. 67, 1968), assessing the work of Portuguese architects born between 1920 and 1940. The critical reviews contextualizing their work, penned by Nuno Portas (1934) and Pedro Vieira de Almeida (1933-2011) lay bare, in their different methodological proposals, a new take on architectural criticism. In both, the descriptive and accessorial nature of illustrative text is put aside, giving way to an intellectual construction gifted with relative autonomy or operationality. From these architects¿ written, projected and constructed oeuvre, encapsulated in their formative and early professional years, we have tried to establish the conductors of an eminently theoretical discourse to be unveiled in theses, collective or unifamiliar housing, applied research, critical/historiographical texts, urban planning, etc., fostering with their parallel development a pattern of contamination. The relationship between theory and praxis has revealed itself a complex dialectics that this work sought to respect: there is no attempt at reading design as a direct reflection of a theoretical body, nor the latter as validation of the former; each presents its own logic and coherence, in spite of their interdependency. Considering both authors¿ multifaceted activity, this research adopted a methodology split between archival investigation, project analysis, theoretical inquiry and historical contextualization. Without exhausting itself in one single aspect, the thesis mirrors nevertheless all these research paths. Organized in a more theme-oriented rather than chronological way, the body of work is divided into four main parts/chapters, its core subject being the understanding of space in its direct, daily, human and social experience. The four parts/chapters concentrate on theory exposed in academic output and coeval atelier training; on research done concerning architectural program, particularly collective housing and religious equipment; on the implementation of a new criticism and historiography for architecture, and on the ways of thinking the city, in its processual and morphological aspects.


La investigación que ahora se presenta como tesis doctoral ha partido de una hipótesis que pretende cuestionar las lecturas canónicas de la arquitectura portuguesa como práctica esencialmente empírica e intuitiva. Esa hipótesis sugiere que la madurez patente en algunas obras clave de la segunda mitad del siglo XX no es independiente de una estructuración teórica que ha conocido un desarrollo inigualable en los años 1960, y que nos permite hablar sin complejos de una ¿sintonía¿ con el debate internacional. Fundamental para la intuición inicial de donde ha partido dicha hipótesis ha sido un numero de la revista Hogar y Arquitectura (nº 67, 1968) que presenta la generación de arquitectos portugueses nacida entre 1920 y 1940. Los artículos críticos que enmarcan las obras de esos arquitectos, firmados por Nuno Portas (n.1934) y Pedro Vieira de Almeida (1933-2011), desvelan, en sus diferentes propuestas metodológicas, una nueva postura respecto a la crítica de la arquitectura. En los dos artículos, el carácter accesorio del texto descriptivo es sobrepasado para dar lugar a una construcción intelectual dotada de una cierta autonomía u operacionalidad. A partir de la obra escrita, proyectada y construida de estos dos arquitectos, delimitada a un periodo de formación y de inicio de su actividad profesional, se busca establecer los hilos conductores de un discurso eminentemente teórico que se va revelando en tesis, en edificios de vivienda colectiva o individual, en investigación aplicada, en textos críticos / historiográficos, en planos urbanos, etc., y cuyo desarrollo paralelo suscita contaminaciones varias. Las relaciones entre teoría y práctica han ido desvelando una dialéctica compleja que se quiso respetar en este trabajo: no se pretende leer el proyecto como reflejo directo de un cuerpo teórico, ni este como legitimación del primero; cada cual contiene una lógica y coherencia propias, aunque sean interdependientes. De acuerdo con la actividad polifacética de los autores en estudio, la investigación ha adoptado una metodología dividida entre la investigación de archivo, el análisis de proyecto, la indagación teórica y la contextualización histórica. Sin reducirse a ninguna, la tesis plasma todas estas vertientes de la investigación. Con una organización más temática que cronológica, el cuerpo de la tesis se divide en cuatro partes principales, que tienen como tema transversal la reflexión sobre el espacio, en su experiencia directa y cotidiana, humana y social. Las cuatro partes inciden en las bases teóricas expuestas en las tesis académicas y en sus prácticas profesionales; en la investigación sobre el programa arquitectónico, con énfasis en la vivienda colectiva y en el edificio religioso; en la fundación de una nueva crítica e historiografía de la arquitectura; y en la reflexión sobre la ciudad, en sus aspectos procesales y morfológicas.


A investigação que agora se apresenta como tese de doutoramento partiu de uma hipótese que pretende questionar as leituras canónicas da arquitectura portuguesa como prática essencialmente empírica e intuitiva. Essa hipótese sugere que a maturidade patente em algumas obras chave da segunda metade do século XX não é independente de uma estruturação teórica que conheceu um desenvolvimento ímpar nos anos 1960, e que permite falar sem complexos de uma “sintonia” com o debate internacional. Fundamental para a intuição inicial de onde partiu esta hipótese foi um número da revista espanhola Hogar y Arquitectura (nº 67, 1968) que apresenta a geração de arquitectos portugueses nascida entre 1920 e 1940. Os artigos críticos que enquadram as obras, assinados por Nuno Portas (n.1934) e Pedro Vieira de Almeida (1933-2011), revelam, nas suas diferentes propostas metodológicas, uma nova postura em relação à crítica de arquitectura. Em ambos é ultrapassado o carácter descritivo e acessório do “texto de acompanhamento”, para dar lugar a uma construção intelectual dotada de uma certa autonomia ou operacionalidade. A partir da obra escrita, projectada e construída destes dois arquitectos, delimitada a um período de formação e de início de actividade profissional, procuram-se estabelecer os fios condutores de um discurso eminentemente teórico que se vai revelando em teses, em edifícios de habitação colectiva ou casas unifamiliares, em investigação aplicada, em textos críticos / historiográficos, em planos urbanos, etc., e cujo desenvolvimento paralelo suscita contaminações diversas. As relações entre teoria e prática foram revelando uma dialéctica complexa que se quis respeitar neste trabalho: não se pretende ler o projecto como reflexo directo de um corpo teórico, nem este como legitimação daquele; cada um possui lógica e coerência próprias, embora sejam interdependentes. De acordo com a actividade polifacetada dos autores em estudo, a investigação adoptou uma metodologia dividida entre a investigação de arquivo, a análise de projecto, a indagação teórica e a contextualização histórica. Sem se resumir a nenhuma delas, a tese reflecte todas estas vertentes da investigação. Com uma organização mais temática do que cronológica, o corpo da tese está dividido em quatro partes principais, que têm como tema transversal a reflexão sobre o espaço, na sua experiência directa e quotidiana, humana e social. As quatro partes incidem nas bases teóricas expostas nas teses académicas e a paralela formação de atelier; na investigação sobre o programa arquitectónico, com ênfase no plurifamiliar e no equipamento religioso; na fundação de uma nova crítica e historiografia da arquitectura; e na reflexão sobre a cidade, nos seus aspectos processuais e morfológicos.

Subjects

72 - Architecture

Knowledge Area

Àrees temàtiques de la UPC::Arquitectura

Documents

TTLD1de2.pdf

36.20Mb

TTLD2de2.pdf

49.89Mb

 

Rights

L'accés als continguts d'aquesta tesi queda condicionat a l'acceptació de les condicions d'ús establertes per la següent llicència Creative Commons: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/
L'accés als continguts d'aquesta tesi queda condicionat a l'acceptació de les condicions d'ús establertes per la següent llicència Creative Commons: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/